Geen man, geen vrouw, geen cent voor de cel!
Wraak, straf, vergelding, dat-zal-ze-leren, genoegdoening, leed toevoegen. De samenleving wil het want dat is ons nu eenmaal zo aangeleerd. Het is ook netjes wettelijk georganiseerd. Orde, regels, dat-hebben-we-nu-eenmaal-zo-afgesproken en dat-mag-nu-eenmaal-niet. Overzichtelijk, eenvoudig en niet zo moeilijk om je aan te houden, toch? O ja, wie betaalt de rekening?
De economie heeft, net als uitbuiting, oorlog en kolonialisme, het strafrecht nodig. Denk om te beginnen maar eens aan de vele mensen die ervoor aan het werk zijn en daardoor in hun levensonderhoud worden voorzien en daarmee weer bijdragen aan de consumptiemaatschappij, zoals politie, justitie, rechters, bewakers... Telkens wanneer een nieuwe gevangenis wordt gebouwd staan gemeenten te springen om de eer deze op hun grondgebied te mogen laten neerzetten. Kassa! Bouwwerkzaamheden, catering, tel uit je winst. Economische groei. Bewakersbaantjes. Werkgelegenheid! En zo haalde de gemeente Zaanstad in 2006 gretig de bajesboten binnen in ruil voor de bouw van een grote gevangenis op industriegebied Hoogtij die de Bijlmerbajes moet gaan vervangen. Hieraan wordt binnenkort begonnen. Het is de derde PPS gevangenis die door bedrijven wordt gefinancierd, ontworpen en gebouwd en voor vijfentwintig jaar gerund.
De bajes is big business. Daarin zitten niet alleen de gevangenen opgesloten. Nee, de hele maatschappij wordt vastgehouden in de wurggreep van het systeem dat het zogenaamde straf'recht' tot noodzaak heeft verheven. Het is dan ook onmisbaar geworden en dat willen de machthebbers graag zo houden. Stel dat alle drugs in één klap wereldwijd gelegaliseerd zouden worden, dan zou de hele economie instorten, om te beginnen omdat je dan een slordige negentig procent aan gevangenissen kunt sluiten en officieren van justitie, rechters en bewakers moet ontslaan. Waarvan moeten die dan leven? Waaraan moeten ze hun geld uitgeven? Tegelijk is de drugshandel onderdeel van het kapitalistische systeem zoals wapenhandel dat is, alleen is het ene verboden en het andere toegestaan, hooguit aan wat regels gebonden wie er wel of niet wapens mogen verhandelen en inkopen. Dat drugsoorlogen onder concurrerende mafiabazen worden gevoerd met vrij verkrijgbare wapens van mafiabazen die nette handelaren heten te zijn, tekent de verwevenheid van de legale en de illegale economie. Gevangenissen passen daar prima in. De legale economie profiteert opnieuw van de illegale economie en alleen al daarom zal bijvoorbeeld, zolang het strafsysteem bestaat, het kweken van wiet nooit wereldwijd legaal worden.
Er moet gestraft kunnen worden. Hoe meer er strafbaar gesteld wordt, hoe meer eraan kan worden verdiend. En dus worden dingen strafbaar gesteld zoals 'illegaliteit', 'kraken', 'roken en drinken onder 18', 'slapen op straat', 'rondhangen', 'jointje roken', 'belediging', 'opruiing', 'hondenpoep niet opruimen', 'zwartrijden', 'geen ID bij je hebben' en nog veel meer. Uiteindelijk is er altijd wel een reden te bedenken om mensen op te pakken, te beboeten, bestraffen, en op te sluiten. En het zijn vooral de armen en de zogenaamde 'allochtonen' die ermee worden geconfronteerd.
Een nieuwe groep af te straffen mensen is tegenwoordig de werklozen. De lange arm van het strafrecht strekt zijn vuile vingers uit naar dwangarbeid en de meest absurde regels waaraan mensen met een uitkering worden blootgesteld op straffe van hoge boetes en intrekking van die uitkering wegens het hebben van een internetaansluiting, een nachtje ergens anders slapen dan thuis, een tandenborstel teveel in je badkamer. Maar waarvan al die mensen zonder geld, zonder dak boven hun hoofd, zonder papieren, zonder verzekering, tenslotte nog moeten leven, dat zal de lange arm der wet een rotzorg zijn.
De jacht is geopend. Nee, je mag daar niet slapen. Nee, je mag geen eten uit de afvalcontainer van de supermarkt halen. Het is diefstal, landloperij. Het is onaangespast gedrag, geeft overlast, je zit in de weg, je maakt mensen bang. De armoedzaaiers zijn een bedreiging met hun vuile kleren, hun ziektes, hun slapen in portieken, hun huizen zonder gas en licht. Ze zullen gaan stelen en bedelen en dát is allemaal verboden, dus hebben we nog meer controle nodig, nog meer fouilleeracties, ID vorderingen. Nee, we kunnen niet zonder invallen, camera's, nog meer smeris, onderzoek, ambtenaren. En nog meer celruimte. Sluit ze maar op, de daklozen, verslaafden, krakers, illegalen, wietkwekers, hangjeugd.
En wie heeft het recht om dit allemaal wettig te regelen en uit te voeren? De staat. Het hele systeem wordt gerechtvaardigd door de nadruk te leggen op de meest gruwelijke misdrijven. Misdrijven die inherent zijn aan de kapitalistische maatschappij zoals deze is ingericht, de rolpatronen, de vooroordelen, de vanzelfsprekendheden die we allemaal meekrijgen in onze 'opvoeding'. Misdrijven, die ook uit naam van de staat worden uitgevoerd, maar dat telt niet mee, dat heet oorlogshandeling of terreurbestrijding, handhaving of gepast geweld. Dat heet nooit marteling of moord.
En wie profiteert er van dat straf'recht'? De architecten, de bouw-, catering-, beveiligings-, telefonie-, IT-, en afvalverwerkingsbedrijven die ervoor betaald krijgen om het hele systeem draaiende te houden.
En wie hebben we daarbij nodig, zodat ook zij geld in de strafstaat blijven steken en het consumtiepeil hoog houden? De werknemers die 'alleen maar' hun werk doen, want o-wee, je zou zelf wel eens werkloos kunnen raken, de huur of hypotheek niet meer kunnen betalen, met de nek worden aangekeken omdat je een uitkering ontvangt, worden beroofd door incassobureaus, ontruimd door hier op hun beurt ook weer van profiterende deurwaarders, achtervolgd door controle-ambtenaren. Meewerken zul je en moet je, of je zult ook aan de verkeerde kant van het systeem belanden, zelf de voeding van het systeem worden, zelf de gevangene worden die het systeem nodig heeft om te draaien.
De gevangeniseconomie waarvan al die mensen leven en al die bedrijven bestaan, bestaat bij gratie van de vele mensen die tot ongewensten, tot afval zijn gereduceerd. Zij vormen het grootste deel van de gevangenispopulatie, zij zijn de voeding van de machine waarin de werkslaven de radertjes zijn. Die machine heet kapitalisme, en het kapitalisme is crimineel. Binnen dit systeem bestaan slechts legale en illegale criminelen. De één wordt beloond voor zijn geldzucht, de ander gestraft.
Maar de jacht en de afstraffing kost geld en het moet wel, buiten de door de staat als nuttig beschouwde uitgaven aan repressie, ook nog wat opleveren. Bedrijven staan in de rij voor een volgende opdracht. Ja, er moeten nieuwe investeringen worden gedaan en gelukkig kunnen al die mensen die profiteren van het strafrechtsysteem het wel overlaten aan de vertegenwoordigers van de legale Law & Order criminaliteit om het draaien van de machine effectief te blijven bekostigen. De ijverige misdaadbestrijders van het ministerie van Onveiligheid en Klassejustitie Opstelten en Teeven hebben ruime ervaring met het bedenken van creatieve oplossingen. En aldus gingen de heren vlijtig te werk en bedachten:
We kunnen de gevangenen al amper hun zuurverdiende 76 cent per uur betalen voor het uitbuitwerk dat ze tussen de muren gedwongen worden te doen, dat is al véél te duur. We kunnen al nauwelijks de cellen bekostigen en moeten de gevangenen al meer met z'n tweeën op tien vierkante meter dwingen te zitten en de bewakers klagen al steen en been daarover want die vinden dat eng. Het kost ons al moeite om de bewakers hun werk te laten behouden, om ze tevreden te houden, om nog goedkoper slecht eten voor de gevangenen in te kopen, om de stroom voor de hekken, de camera's en de lampen te financieren. We hebben er al alles aan gedaan om de gevangenen nóg meer te laten betalen voor hun telefoontjes naar de buitenwereld, we hebben het al zo duur mogelijk gemaakt om een advocaat in de arm te nemen om je recht te halen. We hebben de boetes al verhoogd, het is ons al gelukt om een rechtszaak te winnen zodat we ook nog administratiekosten kunnen rekenen voor de boetes die we uitdelen. Wat méér kunnen we nog verzinnen om dat systeem van ons te bekostigen? Het moet en zal rendabel blijven, want die nieuwe bajes in Zaanstad kost geld! En er moet ook nog geld overblijven om die oude Bijlmerbajes tegen de vlakte te laten gooien.
Ah.. dachten ze daar in Den Haag. Er is één ding dat we nog niet hebben gedaan. We laten de gevangenen betalen! Celhuur! Dat we dáár niet eerder op zijn gekomen. En het onderzoek dat wij zo nodig vinden, en de rechtzaken, dáár kunnen we ze ook nog voor laten betalen! Het is natuurlijk allemaal maar een druppel op de gloeiende plaat want beton en staal zijn nu eenmaal niet gratis, maar extra straf is ook nooit verkeerd, dus daar maken we ons weer mateloos populair mee.
En zo kwam het wetsvoorstel tot stand om gevangenen zestien euro per dag in rekening te brengen voor 'kost en inwoning' en menig burger applaudisseert, want: 'wij moeten toch ook onze huur betalen?'
Er zijn al heel wat argumenten tegen dit plan voorbij gekomen, zoals het feit dat gevangenen niet een dienovereenkomstig inkomen hebben om in de bajes die 'huur' te betalen. Een 'huur' die per maand neerkomt op 30 x 16 = 480,- euro per maand. Voor de duidelijkheid zet ik daar even het bajes'inkomen' bij de huidige twintigurige werkweek tegenover: 80 x 0,76 = 60,80 euro per maand.
Ah, zegt Teeven dan, maar die werkweek gaat naar veertig uur per week. Dat plan lag er al. Het is namelijk óók de bedoeling dat er gedrilld wordt op productiviteit en arbeidsethos, dat de gevangenen meer druk voelen om aan het werk te gaan, zo doen we dat buiten de bajesmuren tenslotte ook, dus die werkdiscipline moet herkenbaar zijn. En goedkope arbeidskrachten? De bedrijven staan er voor in de rij!
Veertig uur per week dus. Even rekenen. Dat is dan 121,60 per maand. Wow. Voor de duidelijkheid: wie in de bajes zit, heeft geen inkomen 'buiten'. Dat betekent dus; schulden als je de bajes uitkomt, en niet aan eerlijk betaald werk kunnen komen door het stigma 'ex-gedetineerde', het vervolgens veroordeeld zijn tot een uitkering met dwangarbeid, die makkelijk kan worden ingetrokken, tot dakloosheid en....
Maar, zeggen de tegenstanders, dat is dan slecht voor de rehabilitatie!
Ah, zegt Teeven, rehabilitatie? Geen probleem, want de voormalig gevangenen mogen afbetalen over twintig jaar, mét rente! Maar ik móet en zal dat geld hebben om dat hele apparaat dat zichzelf zo nodig heeft gemaakt te kunnen bekostigen. En we moeten en zullen de opstandige gevangenen tot slaafse burgers omvormen.
Er is niet veel fantasie, noch beoordelingsvermogen, noch een vooruitziende blik voor nodig om nu al vast te stellen dat de kans er dik in zit dat dit het zoveelste wanstaltige voorstel is uit de koker van de topcriminelen Teeven en Opstelten dat met gemak door de Tweede en Eerste Kamer zal worden geloodst, want zolang iedereen die er iets over in te brengen of te zeggen heeft, zich beperkt tot marginale in het systeem passende argumenten, zal daarop een weerwoord worden gevonden dat al evengoed in het systeem past. Er zullen hooguit wat aanpassingen komen die zogenaamd humaan zullen zijn, maar zelfs die zijn al heel geraffineerd in het voorstel verwerkt. Zonder al teveel gediscuzeur kan tegemoet worden gekomen aan de gevoelens van angst en onveiligheid die door de jaren heen zorgvuldig zijn opgebouwd en gevoed door beeldvorming en hetze. De brave burger kan rustig slapen gaan, de bajes is een hotel maar er moet tenminste wel voor worden betaald.
De gevangeniseconomie is verweven in het web dat van alle mensen op de wereld verwacht dat zij geld opbrengen, dat zij meedraaien in alles dat het kapitalisme nodig heeft om te kunnen voortbestaan, van grenzen, racisme en nationalisme tot banken, daklozen en werklozen. Van wapenhandel en drugshandel tot mensenhandel en vrouwenonderdrukking. Legaal of illegaal, verboden of toegestaan, het zijn subjectieve begrippen die niets te maken hebben met een moraal van goed en kwaad.
Strafrecht? Dat is het recht om te straffen, voorbehouden aan degenen die bepaald hebben wat strafbaar is en die bepaald hebben wie zij wel of niet vervolgen. Een ieder kan op enig moment in zijn of haar leven aan de andere kant van het 'recht' komen te staan, achter het beklaagdenbankje, achter die tralies.
Wil je dan ook nog dáárvoor moeten betalen? En dan heb ik het niet over geld voor slachtoffers van werkelijk ernstige zaken, want veel van de mensen die in de cel belanden, hebben niet eens iemand tot slachtoffer gemaakt. Zij hebben zich niet aan de wet gehouden, en dat is heel wat anders.
En dus, als Teeven en Opstelten hun zin krijgen, wordt het dan niet eens tijd dat het geld terug wordt gevorderd, dat de schade wordt verhaald? Dat degenen die betalen niet de kaalgeplukte gevangenen zijn, maar degenen zijn die zich met hun opsluiting verrijken, de profiteurs, de bedrijven? Laat een ieder die de gevangeniseconomie in stand houdt, denkende dat daarmee de samenleving gediend is, er voor betalen.
Wraak is een primitief instinct dat we allemaal wel kennen. Maar het is wat anders dan rechtvaardigheid. Het wordt tijd om serieus te denken en te werken aan afschaffing van het strafrecht, van het kapitalisme, van alles dat de gevangeniseconomie in stand houdt omdat het dat systeem zo hard nodig denkt te hebben.
Geen man, geen vrouw, geen cent voor de cel!
Joke Kaviaar, 20 januari 2014