ZIJN DIE RUSSEN NOU ZO DOM, OF ZIJN WIJ DAT OOK?
Poetin heeft inmiddels zijn machtspositie voor onbepaalde tijd veiliggesteld. Westerse media laten geen kans voorbij gaan om te berichten over misstanden in de Russische politiek, en het brede protest daartegen. Ondertussen worden soortgelijke protesten in onze contreien ofwel gebagatelliseerd, ofwel domweg genegeerd. Maar is de situatie hier wel zoveel beter dan daar? Een geopolitieke beschouwing.
ZIJN DIE RUSSEN NOU ZO DOM, OF ZIJN WIJ DAT OOK?
Een reactie op de Russische presidentsverkiezingen
Na vele decennia en verschillende regimewisselingen, lijkt er nog maar weinig ten goede veranderd in Rusland. Eerst de tsaren, toen de bolsjewieken, en nu de ondoorzichtige kluwen van politici, geheime diensten en zakenlui rondom Poetin. Poetin zelf is als oud-KGB-er natuurlijk nog een reliek uit de Sovjettijd, en één van zijn weinige serieuze uitdagers bij de presidentsverkiezingen, Gennadi Zjoeganov, is ook lid geweest van het Politburo onder Gorbatsjov. De persoon die Poetin's status de afgelopen jaren zo sterk bedreigde dat hij ervoor in de gevangenis belandde, de belangrijkste leider van de liberale oppositie, Mikhail Chodorovsky, is een stinkend rijke zakenman die heel wat te verliezen heeft (en heeft verloren) aan Poetin's almacht. Motieven van persoonlijk gewin lijken in zijn strijd aanwezig te zijn. Het politieke systeem van Rusland is kortom al eeuwen centralistisch, corrupt, en onderdrukkend en het lijkt erop dat dat voorlopig nog wel zo blijft.
Hetgeen de vraag opwekt of het überhaupt mogelijk is een zo groot en divers land te besturen zonder onderdrukking. Zo wordt er in India voortdurend door het leger gevochten tegen afscheidings- en revolutionaire groeperingen. De deplorabele staat van de mensenrechten in China behoeft hopelijk geen verdere toelichting. Sommige denkers beweren dat China het wat dat betreft toch beter heeft aangepakt dan de Sovjet-Unie. Gorbatsjov, zo zeggen zij, richtte zich in zijn hervormingen vooral op "glasnost" (openheid) en democratie, en liet na de logge communistische planeconomie te hervormen en de industrie te moderniseren. Door de daaruit voortkomende malaise koos de bevolking, ook onder de nieuwe, min of meer democratische omstandigheden, toch voor het autoritaire type leider. Ondertussen sloegen gewiekste zakenlui hun slag door, onder de nieuwe wetgeving, een groot deel van de voorheen genationaliseerde economie in handen te krijgen. Zo ontstond een nieuwe klasse van extreem rijken, de oligarchen.
In China koos het communistische bewind voor de omgekeerde weg. Het zette voorzichtig economische hervormingen in, waardoor er een grote middenklasse kon ontstaan. Economische groei houdt de burger tevreden, waardoor het regime tot nog toe slechts beperkte tegenstand krijgt te verduren. Dit in tegenstelling tot Rusland waar het, tussen het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en het aantreden van Poetin, behoorlijk rommelde. En intussen lijkt de situatie op het gebied van mensenrechten en democratie in China toch te verbeteren. Héél langzaam weliswaar, maar toch. De Singaporese filosoof Kishore Mahbubani noemt het neerslaan door Deng Xiao Ping van de studentenopstand op het Tiananmenplein in 1989 daarom een visionaire beslissing; het toestaan van verdere vrijheden zou het land in een recessie hebben gestort vergelijkbaar met die van Rusland in de jaren negentig. Dat is dezelfde rechtse Realpolitik die Rusland momenteel bezigt tegen ingrijpen in Syrië, die koningin Beatrix bezigt als ze haar bezoek aan autoritaire Arabische staatjes als de VAE en Bahrein verdedigt, dezelfde taal die de EU gebruikte voordat Khadaffi zijn miljarden terugtrok uit het Europese bankwezen: oké, het is erg, maar het alternatief is nog veel erger. Wie zijn kinderen liefheeft kastijdt ze. Het is voor je eigen bestwil, dit doet mij meer pijn dan jou.
Laten we de blik maar eens richten op die andere superstaat, het zelfbenoemde boegbeeld van "de vrijheid", de Verenigde staten van Amerika. Het is ontegenzeglijk dat daar meer vrijheid heerst dan in China of Rusland. Toch zien wij ook hier een sterke toename van controle en dwang door de staat. Dit gaat echter op een veel subtielere manier. Er is weinig sprake van regelrechte censuur door de staat, maar alle grote media zijn in handen van slechts een paar gigantische conglomeraten, die belangrijke financiële bijdrages leveren aan de campagnes van wie zich ook maar verkiesbaar stelt. Op die manier verzekeren zij zich niet alleen van politieke invloed, de andere kant op leidt dit er ook toe dat opvattingen die de politiek onwelvoeglijk zijn, uit de berichtgeving geweerd worden. De media maken immers zelf deel uit van het establishment, en hebben er baat bij dit in stand te houden. Ook werden er de afgelopen jaren een aantal wetten doorgevoerd die het ergste doen vrezen voor Amerika's geliefde vrijheid. Onlangs was er natuurlijk het ACTA en het SOPA verdrag waarover veel beroering was, sinds enkele maanden mogen van terrorisme verdachte burgers voor onbepaalde tijd vastgehouden worden zonder proces, en weer een tijdje daarvoor kreeg de FDA (Food and Drug Administration, de Amerikaanse Keuringsdienst van Waren) verregaande bevoegdheden in een wet die echter verzuimde aan te geven waar die bevoegdheden ophielden. Na felle protesten van onder andere kleine boeren en houders van privétuintjes werd de wet op een aantal pijnpunten aangepast. Omdat de Amerikanen ondanks dit alles toch nog altijd een vrijheidslievend volk zijn, is het dan ook niet vreemd dat er langzaam maar zeker sterke protestbewegingen ontstaan. Ter rechterzijde The Tea Party, Occupy ter linkerzijde en de Texaanse presidentskandidaat Ron Paul die, hoewel republikein, met zijn radicale libertarisme kiezers van rechts EN links trekt. Dit hoeft geen verbazing te wekken; zie bijvoorbeeld Karl Hess, die na een carrière als speechschrijver voor republikeinse kanonnen als Eisenhower en Nixon gedesillusioneerd raakte met de partij en een fervent anarchist werd. De VS zijn cultureel, economisch en taalkundig veel eenduidiger dan Rusland of China, toch dreigt ook daar op de langere termijn een grootschalige confrontatie tussen "de macht"en "het volk".
Dit doet het ergste vrezen voor onze contreien, waar politici aandringen op het versterken van centraal Europees gezag. Tot nu toe gaat de discussie vooral over financiële discipline, maar op de achtergrond werkt men ook aan machtsuitbreiding op andere gebieden. Wat dat betreft is het een teken aan de wand dat er de afgelopen maanden in de berichtgeving van kranten e.d. heel veel aandacht was voor Eurotop zus en Eurotop zo, en het ESM-verdrag dat de begrotingsdiscipline moet gaan regelen nergens werd genoemd, terwijl dat toch al maanden klaar lag voor ratificatie. Dit verdrag stelt een benoemde commissie aan, die naar eigen goeddunken gebruik mag maken van de schatkisten van de soevereine staten binnen de EU, die verplicht zijn volledige medewerking te verlenen. De commissieleden zijn onschendbaar en hoeven dus geen verantwoording af te leggen over hun beleid. Helemaal beangstigend wordt het als we ontdekken dat, om te voorkomen dat men dit verdrag per referendum aan het volk moest overleggen, er een kleine wijziging in het verdrag van Lissabon werd aangebracht: "De EU landen die de euro gebruiken mogen een stabiliteits mechanisme oprichten om de stabiliteit van de euro-zone als geheel te bewaren." Merk op dat in deze bewoordingen niet wordt gesproken over slechts financiële stabiliteit, hetgeen de weg opent voor verregaand ingrijpen op allerhande gebieden door organisaties onder EU-vlag. En beslissingen daaromtrent hoeven dan dus ook niet langs een parlement of een referendum o.i.d.; die beslissingen kunnen genomen worden door mensen die benoemd worden door mensen die benoemd worden door mensen die wij kiezen, en die mensen zijn over hun handelen geen verantwoording schuldig.
Nu al zucht de eurozone onder de onmogelijkheid om de diversiteit van de verschillende nationale markten samen te brengen in een monetaire unie. En dan hebben we het alleen nog maar over economische verschillen. Niet over zaken als taal, cultuur en dergelijke. Hoe zal een Europese "superregering" er in slagen overkoepelende wetgeving op te leggen als dat zelfs in het grote voorbeeld van de VS alleen maar leidt tot de afbraak van burgerrechten?
Poetin heeft zijn macht voor de komende jaren weer veiliggesteld, en hij lijkt voorlopig niet van plan daar afstand van te doen. Maar toch zijn er al maanden massale betogingen tegen hem gaande, en de oppositie wordt steeds groter en actiever. De Russen lijken wakker te zijn geworden. Uiteindelijk zal de val van Poetin en de zijnen onvermijdelijk zijn. Intussen droomt Europa lekker verder en lacht zich slap om die domme Russen die er keer op keer weer intrappen. Maar als wij zelf niet gauw opstaan, zou die oligarchie best wel eens ons voorland kunnen zijn...