|
|  |
De dood van een intellectuele reus
CoTtonY - 26.09.2003 18:02
In de ochtend van 25 september overleed de Palestijnse intellectueel Edward W. Said, één van de meest prominente Westerse intellectuelen, op een leeftijd van 67 jaar. Said leed sinds begin de jaren negentig aan leukemie, wat hem niet tegenhield zijn humanistische strijd tot zijn dood verder te zetten. Said liet een grote impact na op schrijvers, intellectuelen en activisten. De Arabische gemeenschap in de VS verliest bovendien haar belangrijkste stem voor de Palestijnse zaak en voor een rechtvaardige vrede in het Midden Oosten.
Geboren in een Jerusalem onder Brits mandaatbeheer in het jaar 1935, verhuisde de familie Said naar Caïro in 1947. Een jaar later resulteerde de eerste Israëlisch-Arabische oorlog in het ontstaan van de staat Israël, en bezette dat land de geboortestad van Said. Saïd, die op 17-jarige leeftijd van school gestuurd werd, vloog net als vele andere diaspora-Palestijnen naar de Verenigde Staten. Said studeerde verder aan Princeton University en doctoreerde aan Harvard.
Said was professor Engels en vergelijkende literatuur aan de oude Columbia Universiteit nabij New York City. Daarnaast was hij een ijverig schrijver, criticus, muzikant en politiek activist. Hij publiceerde regelmatig in The Guardian, Le Monde Diplomatique, al-Hayat en al-Ahram. De reguliere Amerikaanse kranten vonden in Edward Said in de eerste plaats een groot blok-aan-het-been, een rol die hij als media-criticus met passie wist te vertolken. Wel schreef Saïd regelmatig in progressieve publicaties als CounterPunch en was hij redacteur muziek van The Nation.
Als schrijver betrad Said verschillende domeinen: cultuur, kolonialisme, imperialisme, taal en literatuur. Zijn belangrijkste werk “Orientalism” uit 1978 wordt algemeen beschouwd als het startpunt van de post-koloniale studies en de zogenaamde critical-race-stroming (1). De studie behandelt de westerse kijk op het Oosten en de Islam, en is een standaardwerk in het deconstructivisme. Saïd legt vooreerst uit hoe de als objectief en waardevrij omschreven wetenschap over het Oosten reeds eeuwen geleden een vereenvoudigd beeld van het Oosten schiep en daarmee en kolonialistisch verhaal avant-la-lettre rechtvaardigde (het westen trok ten slotte op kruistocht tegen een bende wilden). Ten tweede concludeerde Said dat Orientalisme het zelfbeeld van de toenmalige grote naties Frankrijk en Engeland hielp definiëren. Ten derde is Orientalisme voor Said een vals en vertekend kijken naar de Arabische en Islamitische cultuur.
“Orientalism” werd danig beïnvloed door het werk van de Franse post-structuralist Michel Foucault. Said, zelf een begaafde pianist, liet zich voor zijn culturele werken dan weer inspireren door de Duitse kritische filosoof Adorno, een man die bij Said de grootste bewondering wegdroeg. Edward W. Said publiceerde daarenboven een reeks boeken over het Palestijns-Israëlische conflict, waarin hij een radicaal-ethische en humanistische stelling innam, “dodelijk” kritisch voor zowel Israël en het zionisme als voor de PLO en Arafat. Said trachtte zijn strijd voor het Palestijnse volk in de schoot van een ware universele en humanistische visie te leggen, wars van elk etnisch nationalisme en religieus fanatisme dat door hem verworpen werd. Said geloofde dat trouw aan een politieke zaak niet gediend werd met blinde volgzaamheid (t.o.v. leiders of symbolen), maar wel met dialoog en zelfkritiek.
Edward Said kon niet anders dan een groot criticus van het “vredesproces” van Oslo zijn, een proces waarin de Palestijnse Autoriteit zich volgens de intellectueel liet omscholen tot gewillige collaborateur met de Israëlische militaire bezetting. “Een Vichy-regime voor de Palestijnen”, zoals Said het met een voor hem kenmerkende scherpte verwoordde. Alhoewel gezondheidsproblemen de Palestijnse academicus in de jaren negentig meer en meer parten begon te spelen, ontpopte Said zich tot grote ergernis van Arafat en Israël sinds het vredesproces als een prominent voorvechter van democratisering in de Palestijnse gebieden en in de PLO (2). Hijzelf kreeg de boodschap niet meer welkom te zijn in de Palestijnse gebieden, en ook zijn talrijke boeken werden door Arafat in beslag genomen.
Met het Oslo-proces brak voor de persoon van Edward Said een moeilijke periode aan. In de Verenigde Staten en daarbuiten werd Said, net zoals andere tegenstanders van Oslo, veroordeeld met een eenvoudige – en Orientalistische – voorstelling: “anti-vrede en pro-terrorisme” waren de enige woorden die in Amerikaanse media en – schrikwekkender misschien – aan Amerikaanse universiteiten nog vuil gemaakt werden aan Edward Said. Nochtans had de Palestijnse klasse-polemist zich in zijn werken steeds met kracht afgekeerd van het terrorisme als actiemiddel in de Palestijnse bevrijdingstrijd. Hij bleef tot op de dag van zijn dood een groot voorstander van een gezamenlijke seculiere staat voor Joden en Palestijnen.
Terwijl de ene partij Said trachtte af te schilderen als een onverzoenlijke radicaal die tegen vrede met Israël was kreeg de christelijk-Palestijnse schrijver ook op het thuisfront de wind regelmatig van voren. Men verweet Edward W. Said een gemakkelijke houding – vanuit zijn bureaustoel in New York – en een onrealistisch politiek programma. Said bleef erbij desondanks dat Oslo de Palestijnen en Israëli’s enkel verder verwijderde van een historische verzoening en de erkenning van elkaars verhalen.
Said kon een echte “public intellectual” genoemd worden, in de stijl van Emile Zola of Victor Hugo. Hij confronteerde vriend en vijand, machthebber en publiek, met een moeilijke waarheid. Scherp, onvermoeibaar en imposant op lezingen en redevoeringen. Of zoals Robert Fisk het formuleerde op de dag van zijn dood formuleerde: “Hij kon arrogant zijn, en meedogenloos in zijn kritiek. Hij kon zich herhalen en woedend zijn.” Edward Said had dan ook geen olifantenvel: elke belediging kwam even hard aan als de vorige.
Saids vriendschap met de briljante Joodse dirigent Daniel Barenboim resulteerde in een gezamenlijk Israëlisch-Palestijnse orkest van 80 leden. Barenboim, die met het project in ongenade gevallen is bij het Israëlische regime, kon enkel onder grote druk de toestemming krijgen om samen met Said en het “East-West Divan” een historische muziekvoorstelling te organiseren in de Palestijnse stad Ramallah.
Met de dood van Said verliest het westen één van haar belangrijkste zelf-kritische intellectuelen. Evengoed verliest de wereld in haar geheel een broodnodig figuur.
--
(1) “Orientalism” werd in 26 talenvertaald.
(2) In 1991 trok Said zich uit verzet tegen Oslo terug uit de Palestijnse Nationale Raad van de PLO, waarin hij 14 jaar als onafhankelijke had gezeteld.
|
| Lees meer over: anti-fascisme / racisme vrijheid, repressie & mensenrechten | | aanvullingen | | |
