De oorzaak hiervan is het steeds kleiner wordend aantal afnemers dat steeds grotere bestellingen plaatst. Het gaat hierbij vooral om ketens van grootwinkelbedrijven. Die vragen gewoon om van een bepaald product hoeveelheid X op uur Y op plaats Z te leveren. Als de gecontacteerde leverancier dat niet kan gaan ze gewoon op een andere plaats bestellen.

Hierdoor worden de producenten heel erg onder druk gezet, vele kleinere bedrijven verdwijnen. Het enige waarop kan bespaard worden is de loonkost, vele bedrijven wijken uit naar Marokko of Oost-Europa.

Het overgrote deel van de werknemers kan geen vaste dienstbetrekking aangeboden worden, niet eens meer een tijdelijk seizoenscontract, door de wijze waarop de afnemers de marktwerking zijn gaan bepalen heeft men vaak plots vijftien mensen nodig waarvoor men maar twee uur werk heeft.

Arbeid in de agrarische sector gebeurd dan ook steeds meer in onderaanneming, zoals het inschakelen van uitzendkantoren en het Britse systeem van de gang-masters (die de, veelal Oost-Europese, ploegen samenstellen en het salaris bepalen), dit heeft ook tot gevolg dat er niet echt meer een persoonlijke band bestaat tussen de werkgever en de arbeiders.

Dit is de onderkant van de arbeidsmarkt die men ruw geschetst als volgt kan opdelen:
- Core-werknemers: oorspronkelijke nationalen die vrij goed verdien maar ook veel vaak niet of slecht betaalde overuren moeten presteren;
- Zwartwerkers: veelal ook nationalen die instaan voor de core-werkzaamheden die zelfs met veel overuren niet kunnen gebolwerkt worden;
- Legale migranten: die veelal de slecht betaalde jobs uitvoeren en veel slecht of onbetaalde overuren presteren;
- Illegalen: worden ingezet om het werk uit te voeren dat de legale migranten, zelfs met overuren niet meer kunnen bolwerken

Racisme speelt een structurerende rol, de opdeling van de arbeidsmarkt gebeurd structureel aan de hand van racistische criteria. Dit wordt vooral duidelijk doordat ook verschillende etnische groepen onderling tegen elkaar uitgespeeld worden. Zo had je bijvoorbeeld in Spanje eerst vooral Marokkanen, gevolgd door Latijns-Amerikanen en recentelijk ook Oost-Europeanen.

Veel landen hebben ook een systeem voorzien waarbij tijdelijke migratie mogelijk is in het kader van seizoensarbeid voor de land- en tuinbouw, die systemen worden gekenmerkt door een aantal gemeenschappelijke elementen: geen of weinig sociale bijdragen te betalen door de werkgever en weinig rechten voor de werknemers. Doordat deze systemen ook een onmiddellijke terugkeer naar het land van herkomst voorzien, hebben de werknemers ook weinig mogelijkheid tot aantekenen van beroep tegen eventuele incorrecte betaling of behandeling.

Er bestaat een vorm van segregatie op de arbeidsmarkt, waarbij de precaire arbeid gereserveerd wordt voor arbeiders met weinig of geen sociale bescherming. De hele sector bevindt zich trouwens in een precaire situatie, bedrijven incluis.

De meeste van deze precaire werknemers willen niet dat hun situatie onder de aandacht komt. Ze zijn bang dat ze hun positie (die toch beter is dan die in het migratieland) en dat ze teruggewezen zullen worden (illegalen, asielzoekers)

Als puntje bij paaltje komt gaat het hier om een vorm van slavernij, in deze optiek smaakt de lage prijs van groenten en fruit toch nogal bitter.

Praktijkvoorbeeld

Er werden twee praktijkvoorbeelden aangebracht. Naast de Nederlandse problematiek van de ?witte illegalen? kwam ook een voorbeeld over de situatie in Andalusië, in het zuiden van Spanje.

Zo?n dertig jaar geleden kwam vanuit het Andalusische platteland een migratiestroom op gang, een groot deel van de bewoners trok ofwel naar de grote steden, of emigreerde naar het buitenland, weg van tewerkstelling in de landbouw naar de industrie. Daardoor kwam zo?n vijftien tot twintig jaar geleden de aardbeienpluk in het gedrang. Spanje is de grootste producent van aardbeien in Europa en de tweede op wereldschaal, na de VS.

De aardbeien die in Andalusië gekweekt worden zijn ontwikkeld door de UCLA en de telers moeten jaarlijks een flink bedrag aan Royalties betalen. De teelt is heel erg arbeidsintensief en daarom voorziet de overheid in een speciale verloning met lage sociale lasten. De aardbeiencampagne is een korte, arbeidsintensieve campagne die duurt van maart tot en met mei. De plukkers moeten niet alleen snel kunnen werken, ze moeten ook heel voorzichtig zijn zodat ze de aardbeien niet stuk maken. Tegenwoordig zijn de bedrijven voorzien van installaties die monitoren hoe snel elke arbeider werkt en hoeveel rendement hij haalt aan ongeschonden aardbeien.

De eerste groep die werd aangesproken om de aardbeiencampagnes te doen waren zigeuners, later gevolgd door achtereenvolgens Portugezen, Maghrebijnen (Marokko, Algerije) en tegenwoordig ook Polen en Roemenen, vooral Poolse en Roemeense vrouwen. Ongeveer de helft heeft wettelijke verblijfspapieren.

Het loon ligt gemiddeld op zo?n 7 Euro per dag, er is geen mogelijkheid tot regularisatie van mensen die tussen de campagnes door in Spanje blijven en er zit hoogst waarschijnlijk een soort maffia van mensenhandelaars achter.

Een Afrikaanse seizoenarbeider komt getuigen, hij is samen met een Noord-Afrikaanse collega afgevaardigde van de seizoenarbeidervakbond SOC. ?Er is een eigen vakbond van seizoenarbeiders omdat er een pact van stilte is gesloten tussen de grote vakbonden en de ngo?s. Almeria heeft nooit een deftige CAO gehad, het gaat zelfs zo ver dat als een werknemer een werkgever voor de rechtbank daagt hij zelf kan uitgezet worden. De Spaanse overheid wil de aanwezige migranten niet, maar organiseert jaarlijks contingenten om mensen uit de thuislanden van die migranten naar Spanje te halen voor seizoenarbeid. De rassenrellen in El Echido van een paar jaar geleden waren slechts een topje van de ijsberg. Er gaan nog steeds knokploegen op pad die Afrikanen en Maghrebijnen in elkaar slaan, wie klacht indient wordt gedeporteerd.?

Tijdens een afrondende beschouwing wordt gesteld dat de vergelijking met slavernij niet volledig opgaat omdat de slachtoffers van deze situatie nog steeds in een ?aantrekkelijker? positie zitten dan deze die ze in hun thuisland hebben. Ze worden nog meert slachtoffer wanneer ze klacht indienen tegen hun uitbuiting want ze zijn dan hun werk kwijt en worden gedeporteerd.

Sedert de zogezegde ?migratiestop? zijn er veel meer migranten naar Europa gekomen dan ervoor. In kleine groepjes worden ze geregulariseerd, anderen evolueren van volledig ?illegaal? naar sans-papiers (witte illegalen). Deze regularisaties hebben een bepaalde functie (aantrekkelijk blijven voor illegale migratie -> zwartwerk) Tegelijk wordt gewerkt met selectieve migratie, tijdelijk en met quota, want de werkgevers willen het werk laten doen zonder werknemers te hebben. Tegelijk wordt het asielrecht steeds verder ondergraven.