Plaats een aanvulling
Staphorst: waar de grondwet niet geldt en de politie relschoppers beschermt
Wanneer: 18/05/2023 - 08:32
Staphorst: de plaats waar de grondwet niet geldt en de politie relschoppers beschermt, of de benen neemt, of geen bescherming biedt, of er een zootje van maakt. De gemeenteraad heeft deze week unaniem gesteld dat de gemeente niets te verwijten valt. De burgemeester wil niet aftreden: waarom ook? Hij heeft alleen maar de relschoppers hun gang laten gaan en de grondwet geschonden.
Lees hieronder de reconstructie.
De Volkskrant
reconstructie Staphorst
Wat er gebeurde in Staphorst: ‘Het is hier niet veilig’, zegt de politie tegen Kick Out Zwarte Piet, en rijdt weg
Demonstranten van Kick Out Zwarte Piet worden op 19 november in Staphorst van meerdere kanten belaagd. Inmiddels is er een onderzoek gestart naar het optreden van de politie. Wat is er die dag precies gebeurd?
Mark Misérus en Iva Venneman 25 november 2022, 16:48
De dag die eindigt met doodsangsten, besmeurde auto’s en een kapotte busruit, begint voor de actievoerders van Kick Out Zwarte Piet in alle rust. Ruim tachtig KOZP’ers en sympathisanten verzamelen zich zaterdagochtend 19 november rond het Amsterdamse Amstelstation. Daar maken ze zich op voor een demonstratie tegen Zwarte Piet in het hol van de leeuw: het gereformeerde dorp Staphorst.
De sfeer is gebroederlijk – de meesten kennen elkaar al jaren. Ze hebben zij aan zij gestaan toen ze eerder met sigaretten, stenen en visafval werden bekogeld. Sommigen waren erbij toen de ‘blokkeerfriezen’ hen in 2017 op de snelweg klemzetten. Twaalf jaar actievoeren tegen Zwarte Piet heeft ze een dikke huid gegeven, maar ze waken voor onderschatting.
In de gehuurde touringcar wordt het de inzittenden op het hart gedrukt: gebruik geen geweld, stel je vreedzaam op. Laat je niet provoceren. Mocht het toch misgaan in Staphorst, dan is er nazorg beschikbaar voor wie daar behoefte aan heeft.
Drie negenpersoonsbusjes en een paar auto’s met andere actievoerders volgen de touringcar de A1 op. Ook waarnemers van Amnesty International, die willen toezien op het verloop van de demonstratie, rijden mee. Kick Out heeft met de politie afgesproken te verzamelen op het politiebureau in Zwolle, waarna de colonne naar Staphorst wordt begeleid.
Maar wanneer ze aankomen bij het politiebureau, slaat de twijfel toe. De stem aan de andere kant van de intercom heeft geen idee wat de KOZP’ers komen doen, of met wie ze een afspraak hebben. Ook een passerende agent blijkt van niets te weten.
Ze zijn nog niet eens onderweg naar Staphorst en er gaat van alles mis. De KOZP’ers hebben er een slecht gevoel bij.
‘Blackface met stippen’
Staphorst is een van de gemeenten die vasthouden aan een sinterklaasfeest met een geheel zwart geschminkte Piet. Al ziet het lokale sinterklaascomité dat anders: het dorp is dit jaar helemaal overgestapt op de ‘Staphorster Stipwerk Piet’: een zwart geschminkte Piet in klederdracht, met gekleurde bloemen op de wangen.
Deze Piet belichaamt echter nog steeds de racistische stereotypering waar KOZP zo fel tegen strijdt. ‘Dit is gewoon blackface met stippen!’, reageert Marisella de Cuba van Kick Out Zwarte Piet verontwaardigd in een online-gesprek met de gemeente, op 7 november.
Maureen Hakkers, lid van het sinterklaascomité, houdt het op ‘een verschil van mening’. Het comité wil best verder praten met KOZP en zegt de koffie en het gebak vast klaar te zetten. Alleen niet op de dag van de intocht: het kinderfeest mag niet worden verstoord. KOZP wil de eigen demonstratie wel laten zitten, op voorwaarde dat het comité zwart op wit belooft in 2023 op een ‘toekomstbestendig en inclusief sinterklaasfeest’ over te stappen.
Staphorst weigert dit, waarop Kick Out vasthoudt aan zijn demonstratie. De groep voelt zich daarbij gesterkt door e-mails van inwoners die af willen van Zwarte Piet. De Cuba: ‘Voor ons was dat de bevestiging dat mensen zich in Staphorst ook niet durfden uit te spreken over Zwarte Piet. En achteraf blijkt dat het ook niet veilig was om dat te doen.’
Lont in het kruitvat
Dat Kick Out Zwarte Piet in hun dorp komt protesteren terwijl even verderop honderden kinderen de Sint toezingen, is voor veel Staphorsters als de lont in het kruitvat. Vanaf het moment dat KOZP zijn demonstratie aankondigt, organiseren de tegenstanders zich in hoog tempo. Via onder meer WhatsApp en Facebook spreken ze af om om 11 uur paraat te staan bij de afslag van de A28, vertelt de 18-jarige Staphorster William. Zijn achternaam wil hij niet in de krant. ‘Voor de fun’ wordt er nog een facebookevenement aangemaakt om mensen op de been te brengen, zegt William. ‘Maar dat was eigenlijk al niet meer nodig, want het ging overal rond.’
De mensen die zich verenigen tegen de anti-Zwarte Piet-demonstranten komen vooral uit Staphorst of omliggende plaatsen, blijkt uit onderzoek van deze krant. Het zijn lang niet allemaal jongeren, sommige hebben al kinderen. Een deel van hen sympathiseert op sociale media met boerenactiegroepen zoals ‘Nederland vecht terug’. Ze zijn vooral fel tegen de komst van KOZP omdat ze vinden dat ‘die mensen van buitenaf hier niet horen te vertellen hoe wij hier Sinterklaas vieren’, zegt William.
Onder meer op Facebook laten ze hun frustraties de vrije loop en fantaseren ze wat er met de demonstranten moet gebeuren. ‘Slaan tot ze zwart zien’, klinkt het. ‘Ketting rond de enkels en achter de auto hangen. Kaal tot op het bot.’ ‘Hopeloze hersenloze figuren. De knuppel erop.’ Marisella de Cuba van Kick Out Zwarte Piet stuurt tientallen screenshots door naar haar contact bij de politie in Staphorst. Dit is nog maar een selectie van wat er online rondgaat, benadrukt ze.
‘Een boekwerk aan scenario’s’
De berichten zijn belangrijk voor de politie in Staphorst. Die moet vooraf inschatten hoeveel agenten nodig zijn om een confrontatie tussen relschoppers en demonstranten te voorkomen. Het uitgangspunt van de politie: het kinderfeest moet kunnen doorgaan, maar de demonstratie tegen Zwarte Piet ook. Het demonstratierecht is nu eenmaal verankerd in de Grondwet.
Voor de politie is het ‘geen hogere wiskunde’ dat er die zaterdag spanning zal ontstaan, zegt José Rooijers, die de politie-inzet vanuit het hoofdbureau in Apeldoorn coördineert, later in De Stentor. Maar hoeveel mensen bereid zijn KOZP uit het centrum weg te houden en waar ze precies opduiken, vindt de politie op voorhand moeilijk te zeggen. ‘Er lag een boekwerk aan scenario’s, maar die wisselden nog gedurende de week’, zegt burgemeester Jan ten Kate achteraf tegen de Volkskrant.
Uiteindelijk worden tweehonderd agenten ingezet – volgens de politie meer dan bij een risicowedstrijd in het voetbal. Onder hen: een peloton van de mobiele eenheid (48 agenten) en meerdere agenten in burger. Vanuit de lucht moet een drone overzicht bieden.
Gepokt en gemazeld als ze is, raadt KOZP’er Marisella de Cuba de politie aan ‘met elk denkbaar scenario rekening te houden’. Die kan ‘geen garantie geven dat er niets gebeurt’. Oké, zegt De Cuba tegen haar politiecontact, ‘maar dan wil ik wel dat je alles uit de kast trekt om het voor ons veilig te houden.’
Een op hol geslagen menigte
De colonne is nog maar net vertrokken vanuit Zwolle of het gaat al mis. De politie heeft een alternatieve route over binnendoorwegen bedacht, om te voorkomen dat een meute onder aan de A28 Kick Out Zwarte Piet opwacht. Alleen vergeet de politie die route te delen met de actievoerders.
Daardoor raakt een auto met vijf KOZP’ers al na 400 meter de rest van de colonne kwijt, die wordt begeleid door twee undercoverpolitieauto’s. Als ze iets voor half twee op de A28 per ongeluk afslag 23 voorbijrijden, zien ze dat zich daar tientallen mensen hebben verzameld.
Drie andere auto’s die de colonne uit het oog zijn verloren, nemen de afslag wel. Vrijwel meteen worden die besmeurd met olie en eieren, en later vernield. Een auto weet te ontkomen, twee andere auto’s staan zeker een halfuur vast in de op hol geslagen menigte.
De paniek is groot. Amnesty-waarnemer Gerbrig Klos, die in een van de auto’s zit, zoekt meermaals contact met de politie. ‘Maar die zei eigenlijk niks.’
De tweehonderd agenten hebben hun handen vol aan de chaos rond Staphorst. Her en der staan tractoren opgesteld om de KOZP-stoet uit het centrum weg te houden. Kraaienpoten liggen over de weg gestrooid om banden lek te prikken. Daardoor doet de mobiele eenheid, die op verschillende plekken langs de route staat opgesteld, er een kwartier over om bij de afrit van de A28 te komen. In plaats van een paar minuten.
De zes agenten die al die tijd bij afrit 23 staan, laten de KOZP’ers bewust in hun auto’s zitten. Op die manier lopen ze het minste gevaar, verklaart de politie later. De 18-jarige William ziet dat anders: ‘De agenten stonden aan onze kant, de politie greep niet in.’ Precies dat gevoel hebben ook de KOZP’ers. De politie wil afgelopen week niet reageren op dit verwijt.
De politie lijkt verbaasd door het fanatisme waarmee de relschoppers jagen op de demonstranten. ‘Deze mensen hadden overal oren en ogen’, zegt politiecoördinator Rooijers achteraf in De Stentor. Ze heeft het over ‘mensen die het fundamentele grondrecht van een ander willen boycotten. Koste wat het kost. Willens en wetens. Tegen bijna iedere prijs.’ Naar het optreden van de politie en de gemeente lopen inmiddels meerdere onderzoeken, onder meer van de Inspectie Justitie en Veiligheid.
Drastische beslissing
In een korte tijd escaleert de situatie. In minder dan een halfuur wordt de dreiging van de relschoppers in en om Staphorst zo groot dat burgemeester Ten Kate een drastische beslissing neemt. Vlak voor hij om 14 uur het podium op stapt om Sinterklaas te ontvangen, verbiedt hij de demonstratie van Kick Out Zwarte Piet. De politie kan volgens hem de veiligheid van de demonstranten niet meer garanderen.
Op dat moment staan er nog twee auto’s bij de afrit van de A28. De andere auto’s van de colonne zijn kort daarvoor naar een tankstation in Meppel gedirigeerd, 8 kilometer verderop. Daar blijken ze niet veilig. Van alle kanten worden ze gefilmd door opgewonden mannen, die vanuit hun auto’s allerlei verwensingen naar ze roepen. ‘Ik heb geen idee hoe ze wisten waar wij waren’, zegt Martine Heijthuyzen, die met vier andere KOZP’ers door de politie van de weg is gehaald en bij het tankstation uitkomt.
Zodra duidelijk is dat de demonstratie niet doorgaat, raden de aanwezige agenten de demonstranten aan om te vertrekken bij het tankstation – voor hun eigen veiligheid. Na die mededeling rijden de politieagenten weg. Niet veel later ramt een auto met daarin twee roetzwarte Pieten de voorkant van de KOZP-touringcar. Een andere auto wordt in zijn achteruit gezet en zet de bus klem. ‘Bel 112 allemaal’, roepen KOZP’ers naar elkaar. Ze worden gered door de stuurmanskunst van de buschauffeur.
De agenten keren uiteindelijk terug naar het tankstation. Onder zware politiebegeleiding wordt de stoet alsnog teruggeleid naar Zwolle. De rit verloopt chaotisch, omdat de politie aanvankelijk niet lijkt te weten welke auto’s bij KOZP horen en wie de relschoppers zijn. ‘Wij horen erbij’, schreeuwen de KOZP’ers vanuit hun auto als de politie hun de weg afsnijdt. Voordat ze eindelijk weer een beetje durven adem te halen, zien ze hoe een menigte die naast een trekker staat hen uitzwaait. De bij de A28 belaagde auto’s moeten het doen zonder de politie: doodsbenauwd lukt het ze Zwolle te bereiken.
Lees ook
Burgemeester Staphorst: ‘Wat er rond het sinterklaasfeest bij de A28 gebeurde, kan echt niet’
Inspectie Justitie en Veiligheid doet toch onderzoek naar handelen agenten rond demonstratie KOZP in Staphorst
Politie zegt naar eer en geweten te hebben gehandeld in Staphorst: ‘We werden gehinderd door tractoren’
‘De nummerborden worden doorgebeld’: reconstructie van Zwarte Piet-geweld in Staphorst